Liseye Geçiş Sistemi nde ne gibi riskler var?
Öğrenci ve veli tercihlerine bağlı olarak yapılacak Liseye Geçiş Sistemi merkezi yerleştirmenin öğrencileri tercihlerine en uygun şekilde yerleştirmesi mahalle bazında tüm öğrencilerin kaydolabileceği okullar olmasına bağlıdır. Bu şartın gerçekleşmediği durumda, ki yeni çalışmalar mahalle bazında okul sayısının yeterli olmadığını gösteriyor, öğrenci tercihlerine göre etkin bir yerleştirme yapılması mümkün görünmüyor.
Mahalle bazlı Liseye Geçiş Sistemi yerleştirmede sistem tasarımı etkin yerleştirmeyi sağlama bakımından çok büyük öneme sahip. Örneğin, ABD’nin Boston bölgesinde uygulanan mahalli yerleştirme sistemi, öğrencilerin öncelikle ilk tercihleri arasından yerleştirme yapıyor ve okulun bulunduğu mahalleden tercih yapanlara öncelik sağlıyordu. Birinci tercihler yerleştirildikten sonra yerleşemeyen öğrenciler ikinci tercihler için yarışıyordu vs. İki Türk iktisatçı Haluk Ergin ve Tayfun Sönmez oyun teorisi kullanarak bu sistemi incelediler ve sistemin öğrencileri tercihlerine göre etkin bir şekilde yerleştirmesinin mümkün olmadığını gösterdiler. Sisteme yöneltilen bu ve benzeri eleştiriler sonucunda Boston’da tercih sırasına göre yapılan bu önceliklendirme kaldırıldı ve yeni bir sistem uygulamaya geçti. Bu çalışmaların dünyanın diğer bölgelerinde de benzer yansımaları oldu.
Liseye Geçiş Sistemi,
Talebin kontenjandan yüksek olduğu durumda not ortalamasının bir kriter olarak kullanılabileceği bazı kaynaklar tarafından belirtiliyor. Eğitim Bakanlığı’nın bahsettiği sorunlardan biri olan özel okulların daha cömert puan dağıtma sorununu yeni sistemin de ortadan kaldırması mümkün görünmüyor.
Hane halkının okul ve eğitimden kaynaklanan harcamalarının artması, çocuğun özel ders gibi ek çalışmalar nedeniyle sosyal yetenekleri geliştirecek aktivitelere zaman ve/ya bütçe bulunamaması önemli bir risk olarak öne çıkıyor. Bu harcama kalemleri aşağıdaki konulardan kaynaklanabilir:
Nitelikli okul listesinde bulunmayan okullara kayıt yaptırmak için Liseye Geçiş Sistemi, bu okullara yakın mahallelerde konut fiyatlarında artış MEB tarafından Mayıs ayında açıklanacak olan “nitelikli” okul listesiyle birlikte tüm aileler önemli bir kararın eşiğine gelmiş olacaklar. Aileler ilk etapta, çocuklarının belirlenmiş olan okullarda okuması hedefine bağlı olarak Haziran ayında yapılacak olan Üniversite hazırlık sınavı ve liseye geçiş sınavına girip girmeyeceğine karar verecekler. Çocukları Üniversite hazırlık sınavı ve liseye geçiş sınavına girecek öğrencilerin aileleri de dahil olmak üzere pek çok velinin gündemine girecek başka bir karar ise “nitelikli” olmayıp da, akademik olarak diğer okullardan daha başarılı olan okulların bulunduğu semtlerde ev bulabilmek.
Yeni sistemin adrese dayalı kayıt ayağının ortaya çıkardığı bu etkinin, MEB tarafından ilkokul yerleştirmelerinde Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nin kullanılmaya başlanmasıyla benzer bir etkiye sahip olabileceği söyleniyor. Okul kalitesi ile konut fiyatları arasındaki ilişkiyi açıklamak üzere yapılan çalışmalarda, fiyatlarda etkili olabilecek diğer özellikler sabit tutulduğunda, akademik olarak daha başarılı olan okulların bulunduğu mahallelerde konut fiyatlarının diğerlerine göre daha yüksek olduğu raporlanıyor.
Okul başarısının konut fiyatları üzerindeki etkisi ABD’nin Philadelphia kenti için rakamsallaştırıldığında, kentteki okulların eyalet Üniversite hazırlık sınavı ve liseye geçiş sınavlarında elde ettikleri standardize puanlar arasındaki 1 puanlık farkın konut fiyatlarında m2 başına 5 USD bir etkisi olduğu ortaya çıkıyor